بررسی پتانسیل فرسایش پذیری بادی خاک در مناطق خشک و فراخشک مرکزی ایران (مطالعه موردی: دشت یزد-اردکان)

فرسایش بادی وسعتی بالغ بر 20 میلیون هکتار از کشور پهناور ایران را در متأثر ساخته است. هفت میلیون هکتار از مناطق تحت تأثیر فرسایش بادی کانون های بحرانی نامیده می­شود که کانون های جمعیتی، اراضی کشاورزی و مناطق صنعتی را در برمی گیرد. فرسایش­پذیری خاک از مهم ترین شاخص­های نشان دهنده پتانسیل فرسایش­ بادی در یک منطقه است. این شاخص بستگی به ویژگی های فیزیکی و شیمیایی ذاتی خاک دارد. منطقه موردمطالعه حوضه دشت یزد – اردکان که در بخش شمالی استان یزد قرار دارد و در فلات مرکزی ایران گسترده شده است. به منظور بررسی پتانسیل فرسایش­پذیری بادی خشکه­رودها و مجاور آن­ها 83 نمونه خاک در کف و بستر خشکه رودها و مجاور آن­ها در سه نوع دشت­سر لخت، اپانداژ و پوشیده برداشته شد و برروی نمونه­ها به منظور محاسبه مقدار فرسایش­پذیری آزمایشات فیزیکی و شیمیایی خاک صورت گرفت. مقدار فرسایش­پذیری به دو روش دلگیلویچ و همکاران (1973)، مدل (1) و عظیم­زاده و همکاران (1380)، مدل (2) بر حسب ton/ha-hr محاسبه شد. نتایج نشان داد که هر دو مدل در اراضی دشت­سر پوشیده با بافت ریزدانه خاک از نوع loam و clay loam مقدار فرسایش­پذیری را متوسط تا زیاد پیش­بینی کرد و در اراضی دشت­سرهای لخت و اپانداژ که درصد پوشش سنگفرش متوسط تا زیاد می­باشد، در مدل (1) مقدار فرسایش­پذیری را در بعضی نقاط کم و در بعضی نقاط دیگر متوسط تا زیاد به دست آمد ولی در مدل (2) با در نظر گرفتن پوشش سنگفرش در تمامی نقاط دشت­سرهای لخت و اپانداژ کم بدست آمد. مدل (1) بدون در نظر گرفتن رخساره­های مختلف ژئومورفولوژی، بیشتر در مورد بررسی میزان فرسایش­پذیری بادی خاک در اراضی کشاورزی و دشت رسی با بافت ریزدانه خاک مناسب است و برآورد مقدار فرسایش­پذیری را در قسمت میانی منطقه در مقایسه با مدل (2) به درستی پیش­بینی کرد. به منظور سهولت و کاهش دادن زمان و هزینه به منظور محاسبه    فرسایش­پذیری، مدل (1) در اراضی بافت ریزدانه و کشاورزی و بدون سنگفرش شامل دشت­سر پوشیده توصیه می­شود. مدل (2) در دشت­سرهای لخت و اپانداژ که دارای پوشش سنگفرش متوسط تا زیادی هستند، مدل مناسبی است و به منظور دقیق­تر محاسبه فرسایش­پذیری در دشت­سر پوشیده علاوه بر پارامتر فیزیکی خاک، پارامترهای شیمیایی خاک هم که در عامل       فرسایش­پذیری دخالت دارند، مدل (2) مناسب می­باشد. به منظور کاهش فرسایش­پذیری در دشت­سرهای لخت و اپانداژ باوجود درصد سنگفرش متوسط تا زیاد توصیه می­شود هیچ گونه دستکاری بر روی پوشش سنگفرش انجام نشود و در دشت­سر پوشیده اقداماتی نظیر احداث بادشکن در اراضی کشاورزی و مالچ پاشی بر روی تپه­های ماسه­ای انجام شود.